HER GÜN BİR BİLGİ ANALI KIZLI

Anadolu’nun eşsiz tatlarından biri olan Malatya şehri ile özdeşleşen, bayramların vazgeçilmezi analı kızlı yemeğinin tarihçesi;

ANALI KIZLI YEMEĞİ bulgur ve kıymanın yoğrulup harç elde edilmesi sonucunda  yapılan sulu bir yemektir. Bu yemek, adını hazırlanma şeklinden almıştır. Dolma köfteleri anneler, küçük köfteleri ise kızlar yapar. Böylece hem köftenin yapımı kız çocuklarına küçüklükten öğretilir, hem de yemek konusundaki el becerileri geliştirilmiş olur. Bundan dolayı da yemeğe analı kızlı köfte adı verilmiştir.

Kimilerinin yemek, kimilerinin çorba dediği analı kızlı bildiğimiz tüm yemek ve çorbalardan çok farklıdır. Yine bu yemek oldukça doyurucu ve besleyicidir. ilk defa tadanlar için oldukça şaşırtıcı bir lezzettir.

Yaşadığımız bu bereketli topraklarda her (bölgenin) diyarın kendine has damak tadı, kendine özgü yemek kültürü bulunmaktadır. Malatya, Gaziantep, Adana gibi geniş bir coğrafya yayılan bu yemek bölgeden bölgeye farklılıklar gösteriyor olsa da her haliyle damaklarda eşsiz bir tat bıraktığı kesin.

2021 yılında Malatya Belediyesi’nin yaptığı başvuru ile Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından coğrafi tescil işareti alan bu lezzet böylelikle Malatya ile özdeşleşmiş oldu. İsmi ile dikkat çeken bu yemeğin hikayesi de oldukça dikkat çekicidir.  Analı kızlı yemeği sulu bir yemek olması sebebiyle çorba olarak da geçmektedir. Tiritli dolma köfte, akıtma köfte ya da analı kuzulu olarak da adlandırılan yemek farklı yörelerde yapılmaktadır. Yöresel lezzetlerimizin en sevilenlerinden biri olduğu için analı kızlı, aslında pek çok yörede ufak farklılıklarla da olsa yapılan bir yemek. Bu özelliği de yıllar boyunca hakkında birçok farklı rivayet oluşmasına sebep olmuş.

Bu yemek yöresel lezzetlerimizin en sevilenlerinden biridir.  Yöresel lezzetlerimizin en sevilenlerinden biri olduğu için analı kızlı, aslında pek çok yörede ufak farklılıklarla da olsa yapılan bir yemektir. Özellikle, Adana ve Malatya‘da sık sık yapılan yemek Diyarbakır, Gaziantep ve Tarsus gibi yerlerde de tüketilmektedir.

Bu yemek, tek başına doyurucu, besleyici ve uğraştırıcı bir yemektir. Yapımı tek kişi ile olmaz. Yoğrulmuş hamura şekil vermede el çabukluğu marifettir. Yoksa hamur kurur. Pütürge ve Doğanyol ilçeleri, dış hamuru hazırlarken ve içini yaparken reyhan kullanır. Hekimhan ilçesi sakinleri, içini hazırlarken beraberinde dövülmüş ceviz kullanır. Yeşilyurt, Gündüzbey, Orduzu, Eski Malatya’da ve son dönemlerde merkezde, tiridi hazırlanırken tiridin içine ıslatılmış nohut da atılarak köfteye karıştırılır.  Köftenin içinin ortak özelliği, tereyağı miktarının bol olmasıdır. Dış hamuru hazırlanırken hamuru sağlamlaştırmak için, yoğururken 1 yumurta veya bir avuç tel şehriye ya da 1 çay kaşığı karbonat atılır.

Yukarda adını hazırlanış şeklinden almıştır, desek de bu yemeğin ismine özgü bir hikayesi vardır.

Kimilerine göre bu hikayede analı kızlıya adını veren Hatice (Hatçe) Ana, kimilerine göreyse Suzi Ana isimli bir kadın. İsimler anlatılan yöreye göre değişse de öyküsü ortaktır:

Analı kızlı, vakti zamanında toplam 7 erkek çocuğu olan bir annenin hikayesidir. Yedi erkek çocuğu olan ancak hep bir kız çocuğu olsun isteyen genç anne, Allah’a bunun için sürekli dua eoip yalvarmaktaymış. Gün gelmiş, yedi oğlan annesi bu kadının bir kız çocuğu olmuş. Sevinci katlanan genç kadın, kız çocuğunu pamuklara sararak büyütmüş.  Ona hep gözü gibi bakmış. Gel zaman git zaman kızı büyüyüp evlenme çağına gelmiş. Ancak annesi kızını istemeye gelen herkesi bir bahane bularak reddetmiş. Bu anne, kızının kendisinden uzaklara gitmesine bir türlü gönlü razı gelmiyormuş.

Fakat bir gün kızı bir gence aşık olmuş ve onunla birlikte kaçmış. Kızının onu terk ettiğini düşünen annesi ise üzüntüden yataklara düşmüş. Kısa süre içinde annesinin çok hasta olduğunu öğrenen kızı, eşiyle birlikte annesinin elini öpmek üzere yollara düşmüş. Kızının tekrar eve dönmüş olduğunu gören anne  onları afetmiş. Sevincinden havalara uçan anne, kızı ve damadının şerefine bir ziyafet düzenlemiş. Bu ziyafet için ise elleriyle özel bir yemek hazırlamış. Kimi kaynaklara göre 7 gün 7 gece, kimi kaynaklara göre de 40 gün 40 gece boyunca süren ziyafette tüm ahali kızına düşkün bu annenin ellerinden çıkan özel yemeği doyasıya yemiş ve çok beğenmiş. İşte bugün analı kızlı olarak adlandırılan yemeğin birinci hikâyesi böyledir.

Rivayetlere dayalı bir başka hikaye ise şöyledir:

Bir annenin yaramaz mı yaramaz küçük bir kızı varmış.  Bu anne, yaramaz kızının başına bir kaza gelmesin ve yanında oyalansın istemiş. bundan dolayı yanında tutmak için yemek yaparken oyalanması için ona da küçük işler yaptırmaya başlamış. Böylece küçük kızını hem gözünün önünde hem de  yanı başında tutmuş. Bu yöntemle kızının başına bir kaza gelmesinin  de önüne geçmiş. İçli köfte hazırladığı bir gün, küçük kızının da yanında oyalanması için onun da önüne bulgurlu harçtan koymuş. Annesi içli köfte hazırlarken gören minik kız da onu taklit ederek hamurları yuvarlamaya başlamış. Bunun üzerine anne de hem kendi yaptıklarını, hem de kızının yuvarladığı minik bulgur toplarını hep birlikte pişirmiş. İşte böylece analı kızlı yemeğinin temelleri atılmış.

Analı Kızlı Yemeği Tarifi

Malzemeler
500 gr çiğköftelik kıyma
250 gr az yağlı kıyma
1 kg kemikli kuzu eti
100 gr iri çekilmiş ceviz
300 gr nohut
½ kg köftelik bulgur
3 adet büyük soğan
1 çorba kaşığı Domates salçası
1 çorba kaşığı tereyağı
2 adet limon
1 çorba kaşığı nane
1 çay kaşığı tuz

Hazırlanışı
Akşamdan ıslatılmış nohut, et, biber, domates salçası ve küp şeklinde doğranmış 1 adet soğanı bir tencereye alın. Üzerini kapatacak kadar su ve tuz ilave ederek pişirin. Başka bir kapta az yağlı kıymayı suyunu bırakıncaya kadar kavurun. Küp şeklinde kesilmiş 2 adet soğanı da kıymaya ilave ederek kavurmaya devam edin. Tuz, karabiber ve cevizi ilave edin ve soğumaya bırakın. Çiğköftelik kıyma, ince bulgur, tuz ve karabiberi az su ilavesiyle macun kıvamına gelecek şekilde yoğurun. Hazırladığınız bu harcın bir kısmını ayırdıktan sonra misket büyüklüğünde köfteler yapın.

Kalan kısmından ceviz büyüklüğünde parçalar kopartarak içini oyduktan sonra içli köfte yapar gibi içine cevizli harçtan ilave ederek kapatın. Köfteleri bir süzgece alın. içinde su kaynayan bir tencereye bu süzgeci yerleştirin. Bir süre haşladıktan sonra, daha önce hazırlamış olduğunuz salçalı et suyuna süzerek alın. 2 Limonun suyunu sıkın. Tereyağını eritin, naneyi yağda biraz çevirin ve yemeğinizin üzerine döktükten sonra servis yapın.